Zeytinci Ailesi ve Şenlik!

Merhaba sevgili okurlar, bu sayımızda ilçemizdeki zeytincilik faaliyetleri, hasat ve tımar çalışmalarını konu almak istiyorum.
Eskiden Milas’ta zeytin, pamuk ve tütün vatandaşlarımızın en temel geçim kaynağıydı. Öyle ki Milas Belediye’sinin logosunda bu ürünlerin resimleri hâlâ bulunmaktadır. Bu yazımızda zeytin konusunu ele almak istiyorum.
“Milas’ın dağların yağ, ovalarından bal akar” sözü zeytincilik ve arıcılık faaliyetlerinden dolayı söylenmektedir. “İlçemizde kaç tane zeytin ağacı vardır? Kaç ton ham zeytin üretilir? Kaç ton zeytinyağı üretilir?” gibi kısa bir bilgi vermek istiyorum. Türkiye zeytin üretiminin %10’u Milas’ta üretilmektedir. Muğla ilinde en çok zeytin ağacı %80 ile Milas’ta bulunmaktadır. Yaklaşık 7-8 milyon zeytin ağacı vardır. Zeytin var olduğu yılda ortalama 95 bin ton, yok olduğu yılda ise 10 bin ton civarında zeytinyağı üretimi gerçekleşmektedir. Zeytincilik faaliyetine bağlı olarak, ilçemizde eski sistem ve yeni sistem olmak üzere 90’nın üzerinde zeytinyağı fabrikası (yağhane) bulunmaktadır. Zeytin ve zeytinyağı, Milas Ticaret Odası’nın girişimleri ile Coğrafi İşaret almıştır. Milas Ticaret Odası Başkanı ve yönetimini kutluyorum.
İlçemizde her hasat dönemi, arazi yapısı ve yükseklik rakımına göre değişkenlik gösterir. Rakımı düşük olan yerler genel anlamda sonbaharın ilk yağışlarının ardından, Kasım ve Aralık aylarında hasat mevsimi başlar. Yaklaşık 2-3 ay devam eder. Rakımı yüksek olan yerlerde ise, zeytinin kararması (yağlanması) beklenir. Yüksek yerlerde Aralık-Ocak aylarında hasat başlar. Kısaca bölgemizdeki hasat dönemi Ekim-Nisan ayları arasında yaklaşık 6-7 ay devam eder. Yağhaneler ekim ayında açıp, nisan ayının sonlarına doğru kapatırlar. Kimi zeytinci aileler ağaç sayısına göre 5-6 ay, kimi aileler ise 2-3 ay hasat ile uğraşırlar.
İlk hasat, zeytin ağacından yere düşen meyvelerinin toplanması ile başlar. Biz buna dip toplama deriz. Dip zeytinleri genelde sabunluk için kullanılır. Dip toplama biter bitmez, zeytin ağacının dallarına sırık vurulmaya başlanır. Eskiden deli kestane, defne, kayın ve dayanıklı ağaçların genç sürgünlerinden, boyları 1 metre ile 10 metre arasında sırıklarla yapılırdı. Şimdiler de ise yerini zeytin silkme makinelerine bıraksa da, illa ki aralarda kalan tek tük zeytinler sırık ile düşürülür. Tabi ekonomik durumu iyi olan ve zeytin ağacı çok alanlar makine alabilmektedir. Günümüz koşullarında kalite ve markasına göre fiyatları 5-30 bin lira arasındadır. Toplanan zeytinler belli zaman ve miktarlara ulaşınca yağhaneye gönderilir. Bu süreler yağ çıkma oranı ve asit oranını etkiler. Zeytinci aile yağmurlu havalar hariç, soğuk da olsa, sıcak da olsa biran önce hasadını bitirmeye çalışır. Bir zeytinci ailenin damadı olarak poyraz havalarda zeytin toplamayı ve silkmeyi hiç sevmem. Çünkü soğuktan parmaklarının ucu tutmaz hale gelir. Rüzgardan ve soğuktan gözlerinden yaşlar gelir. Hele bir de, yağmurlu bir günün arkasında hasat var ise yağmurun ve donun verdiği ıslaklık insana zulüm gelir. Bir yandan sabahın ayazı, bir yandan ıslanan giysiler, bir yandan poyraz hava var ise çekilmez hale gelir. Ama yapacak bir şey yok. Zeytin, ailenin geçim kaynağıdır. Çünkü hasat sonunda çıkan yağı satarak, evinin geçimini yapacaktır. Hasattan çıkan zeytinyağının bir kısmı 2 yıl yetecek yemelik yağ olarak ayrılır. Kalanını ihtiyacına göre ya hemen satar, ya da ileri bir tarihte satmak üzere stoklar. İleri tarihte ya bir traktör, ya bir makine alır. Kızının veya oğlunun düğününü yapar. Zeytinci bir ailenin damadı olarak, bizim düğünümüz bu şekilde yapıldı. 10 Varil (1 varil = 190-200 Kg) zeytinyağı satarak düğünümüz yapılmıştı. Şimdi Milas örf ve adetlerine göre 10 varil zeytinyağı ile düğün yapılır mı sizce?
1960-1980 yıllar arasında büyüklerimiz gündelikçi dediğimiz kişilere belli bir ücret veya yağ karşılığı hizmet yaptırırlarmış. O dönemlerde silkici dediğimiz kişilere gündelik olarak (sabah 8 ile akşam 6 arası) 1,5 kilogram zeytinyağı, dip toplayıcısına 1 kilogram zeytinyağı verirlermiş. Günümüz fiyatlarına endekslediğimizde 1 kilogram zeytinyağı 60-80 TL arasında. Günümüzde ise geçen yılın gündelik fiyatları, silkici 350-450 TL, dip toplayıcısı ise 250-350 TL arasında ücret almaktadır. İşte köylünün, üreticinin tarlasına, ürününe küsmesinin terk etmesinin sebebini buradan anlayabilirsiniz! Zeytin üreticisinin birçoğu, zeytin hasadını ortağa vermektedirler. Arazinin yapısına, ağacın sayısına ve ürünün bolluğuna göre %40 ile %60 arasında ortak ile paylaşırlar.
Zeytinci ailenin işi bitmez… Hasat işi bitse de, gelecek hasat dönemine hazırlıklar başlar. Şubat-Mart ayları arasında zeytin ağaçlarının bakımı başlar. Kuruyan dalları kesilir. Sık olan dallar aralanır. Ağaçların diplerinde oluşan sürgün filizler ayıklanır. Bazen de ağacın gövdesine, haşere ve böceklenmeyi engellemek amacıyla kireç ile boyanır. Arazi yapısına göre dipleri traktör veya saban ile sürülür. Ağacın kökleri havalandırılır. Yağacak yağmurlarda su tutması sağlanır. Ağacın yine diplerine hayvan gübresi atılarak dağıtılır.
Zahmetlidir zeytincilik işi. Emek ister, ilgi ister. “Bakarsan bağ, bakmazsan dağ olur” sözü zeytinciliğe çok uygundur. Zeytin ağacı mayıs aylarında çiçeklenmeye başlar. 21-22 Mayıs tarihlerinde Halk dilinde Ülker Fırtınası veya Ülker Sıcakları olur. Zeytin çiçeklerini vermeye başladığı bu dönemde, aşırı rüzgar veya sıcak üretim miktarını etki eder. Zeytin ağacının genetik yapısı gereği, iki yılda bir daha verimlidir. Genel anlamda halk diliyle “VAR YILI, YOK YILI” olarak adlandırılır. Ancak bakımını iyi yapan, hasat yapma şekli, gübreleme, iklimsel sonuçlara göre her yılda verim alanlar da olmaktadır. Ağustos-Eylül aylarında zeytin tanelenmeye başlar. Hasat başlayana kadar (Ağustos-Ekim arası) yağmurların yağması beklenir. Ve derken hasat zamanı tekrar başlar.
Evet, sevgili dostlar, bir zeytinci ailenin bir yıllık zeytin öyküsünü anlatmaya çalıştım.
İlçemizde 8 yıldan bu yana Belediye, Kamu ve STK’ların ortak girişimi ile “ZEYTİN HASAT ŞENLİĞİ” yapılmaktadır. İlçemizin, zeytinciliğin, zeytin ve zeytinyağımızın tanıtımı için bu tür organizasyonlar çok önemlidir. Öncelikle başta Milas Belediyesi olmak üzere, tüm katkı veren kurum ve kuruluşlara tebrik ve teşekkür ediyorum. Her ne kadar bu yıl yapılan Zeytin Hasat şenliğinde, kurumlar arası uyumsuzluk belirgin bir şekilde belli olsa da, bu işin siyaseti olmaz! Burada ortak amaç Zeytin, Zeytinyağı ve Milas’ın tanıtımıdır. Bu tür çekişmelerden en çok MİLAS yara alır. ZEYTİN ve MİLAS kimsenin tapulu malı değildir! Hepimizin ortak değeridir. Gelin hep beraber MİLAS’IMIZI ve ZEYTİN’İMİZİ dünya yıldızı yapalım.
Sevgili dostlar son olarak, ilçemizde yapılan bu tür şenlik ve fuarların yukarıda anlattığım bir zeytinci ailesinin öyküsüne ne kadar katkı vermektedir. Şenlik veya fuar sadece yapıldığı yerde mi kalmaktadır? Üreticilerin derdine ne kadar deva olmaktadır? Üretici aileler, yapılan bu şenlik ve fuarların katkılarını, ne kadarını hissetmektedir? Tohum, gübre, ilaçlama, analiz, üretim, istihdam, tanıtım, teknolojileşme, pazarlama ve satış aşamalarında fayda oranı nedir? Gerçek üreticilere ne kadar fayda sağlamaktadır? Zeytincinin sorunlarının çözümü için neler yapabiliriz vs gibi araştırmalar yapılarak, amacına uygun, üretici kitleye hitap eden, ne gibi organizasyonlar yapabiliriz şeklinde çalışmalar yapılmalıdır.
Evet değerli dostlar bir sonraki köşemizde buluşma dileği ile hoşça kalın, sağlıcakla kalın.