Öğrenme Stratejileri

Bir önceki yazımızda bugün geldiğimiz durum itibariyle bilgi patlaması yaşandığından bahsetmiştik. Bu nedenle belirli bir algoritma ile bilgiye ulaşmamız gerektiğini ifade etmeye çalıştık. Paylaştığımız algoritmada 3 tane temel soruyu takip edebileceğimizi belirttik. Bu yazımızda da aslında bu 3 temel sorunun 2. sorusuna cevap vermeye çalışacağız. Nasıl öğreneceğim?
“Nasıl öğreneceğim?” sorusu öğrenme sürecinde hangi yolu izleyeceğimizi tespit etmemize yaramaktadır. Hemen burada devreye strateji kavramı girmektedir. Strateji, etimolojik olarak incelendiğinde Eski Yunan’da kullanılan bir sözcük olarak karşımıza çıkmakla birlikte aslında dilimize Fransızca’dan geçmiştir. Temelde ordu yönetmeyi ifade eden kelime toplumda “bir amaca ulaşmak için izlenen yol” olarak kullanılmaktadır. Eğitimde ise strateji, öğretme ya da öğrenme sürecinde belirlenen kazanıma ulaşabilmek için izlenen en genel yolu ifade etmektedir. “Nasıl öğreneceğim” sorusunun cevabını aslında öğrenenin kodlama sürecini etkileme amacı taşıyan davranış ve düşünceler olarak tanımlanan “öğrenme stratejileri” bize sunmaktadır.
Konuyla ilgili daha önce yapılan araştırmalar incelendiğinde öğrenme stratejilerinin çok farklı şekillerde sınıflandırıldığı görülmektedir. Sizlerle paylaşacağım öğrenme stratejilerini bu farklı sınıflamalardan yapmış olduğum damıtma olarak görebilirsiniz. Temelde bilişsel öğrenme stratejilerine değinecek olup Gagne ve Driscoll (1988) ile Weinstein ve Mayer’in (1986) yapmış olduğu gruplamalara yakın bir yaklaşımım olacaktır.

Görsel 1: Bilgi İşleme Modeli Üzerine Öğrenme Stratejilerinin Hangi Alanlara Yönelik Olduğu İşlenmiştir(sarı ok ve mavi yazılar).

1. Dikkat Stratejileri
Öğrenilecek bilginin üzerine dikkati çekmeye yarayan stratejilerdir. Öğrenenler, öğrenme hedeflerine bağlı olarak farklı dikkati çekme stratejileri kullanabilirler. Altını çizme, öğrenilecek bilgiye öğrenenin odaklanmasını sağlayan stratejilerden biridir. Burada anahtar kavramların veya önceden belirlenen öğrenme hedefleri doğrultusunda içeriğin önemli yerleri altını çizme stratejileri kullanılarak dikkat çekilebilir. Planlı bir öğrenme ise, öğrenilecek konu ile ilgili önceden sorular (5n1k) belirlemek dikkati konu boyunca tutmak için önemlidir. Dikkatimiz çok kısıtlıdır. Kaldı ki etrafımızdaki uyarıcıların çok fazla arttığı bu dönemde daha da kısıtlı hale gelmiş durumdadır.

2. Yineleme Stratejileri
Öğrenenin bilgiyi seçmesini ve edinmesini sağlayan stratejilerdir. Bu stratejilerde temel etkinlik zihinsel yinelemedir. Olduğu gibi hatırlanması istenen (ör. Telefon numarası) bilgilerin öğrenilmesinde bu stratejiler etkilidir. Öğrenilecek gerecin bir metin olması durumunda; mekanik tekrar, gruplama, ana fikre odaklanma, çağrışım, sesli okuma, değiştirmeden yazma, aynı sözcüklerle not alma, satır altı çizme gibi stratejiler kullanılabilir. Yineleme stratejileri, öğrenenlere bilgiyi seçme ve edinme gibi özellikler kazandırmaktadır. Seçmede, öğrenenler metindeki önemli noktalara yönelirken; edinmede kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe transfer gerçekleştirilir.

3. Anlamlandırma Stratejileri
Anlamlandırma stratejileri, karmaşık öğrenme birimleri için açıklama, özetleme, betimleme gibi yeni bilginin var olan bilgiyle nasıl ilişkilendirileceği ile alakalıdır. Anlamlandırma stratejileri ir metin üzerinden uygulandığında, soru yanıtlama, not alma, analojiler yaratma, özetleme ve yorumlama stratejilerini içerir. Soru yanıtlama, “metnin ana noktalarıyla ilgili öğrenenin kendi oluşturduğu ya da öğretmenin verdiği soruların karşılıklarını bulma”, not alma, “metnin ana noktalarını bölümler arasındaki ilişkileri açıklayarak, bilgileri daha anlamlı ve kullanışlı biçime dönüştürerek yazma”, analojiler yaratma, “öğrenilecek bilgi ile önceden kazanılmış bilgiler arasında yapay benzerlikler kurulmasıdır”. Öğrenilen bilginin kısa süreli hafızadan uzun süreli hafızaya aktarılmasında ve kalıcılığında anlamlandırma stratejileri önemlidir.

4. Hatırlama (Geri Çağırma) Stratejileri
Kodlama sürecine yardımcı olan benzetimler oluşturma, hatırlatıcı uyaranlar kullanma ve soru oluşturma gibi stratejiler yanında not alma stratejisi de bu kapsamda yer alan stratejilerdendir.

5. Anlamayı İzleme Stratejileri
Bu stratejiler, öğrenenlerin kendi öğrenmelerini düzenlemelerine, sürdürmelerine ve denetlemelerine yön veren stratejilerdir. Anlamayı izleme, biliş bilgisine sahip olmayı gerektirdiği için biliş bilgisi stratejileri de kullanılmaktadır. Anlamayı izleme stratejilerinde geliştirilen beceriler; soruları belirleme ve tanımlama, dikkatini toplama ve tepkilerini yönlendirme, kendini pekiştirme ve değerlendirme, hatalarını düzeltme ve çözüm üretmedir. Nasıl çalıştığı ve öğrendiğinin farkında olan ve çalışma/öğrenme verimliliğini artırmaya yönelik bilinçli adımlar atan öğrenenlerin daha başarılı oldukları öğrenmenin temel ilkelerindendir.

Eğri oturalım doğru konuşalım…
Öğrenme stratejilerinin öğretimi, öğrenenlerin öğrenme görevlerini daha etkin olarak gerçekleştirmede önemli katkılar sağlayabilmektedir. Kalıcı öğrenmeler gerçekleştirebilme, bilinçli çalışma ve öğrenmeye ilişkin olumlu tutum geliştirme öğrenme stratejilerinin süreçte etkin kullanımıyla gelişen özelliklerdendir. Öğrenenlerin, öğrenmeyi öğrenme ve yaşam boyu öğrenme becerilerinin geliştirilmesi de öğrenme stratejilerine yönelik farkındalık kazanmayla yakından ilişkilidir. Son olarak, yapılan araştırmalara göre öğrenme sürecinde sorunlar yaşayan öğrencilere onlar için işlevsel sonuçlar sağlayacak çeşitli öğrenme stratejileri öğretildiğinde ve bu öğretim süreci geribildirimle desteklendiğinde başarıları ciddi oranda yükselmektedir.
Öğrencimiz, çocuğumuz ya da kendimiz için kullanabileceğimiz bazı öğrenme stratejilerini sıralamaya çalıştım. Kullanım konusunda içiniz rahat olsun. Her türlü öğrenme sürecinde kullanılabilir. Bir sonraki yazımıza kadar esenlikler dilerim.

Kaynakça
– Gagne, R. M. ve Driscoll, M. P. (1988). Essentials of Learning for Instruction (2nd edition). Englewood Cliffs, N. J.: Prentice Hall.
– Weinstein, C. E. ve Mayer, R. E. (1986). The Teaching of Learning Strategies. Merlin Wittrock (Ed.). Handbook of Research On Teaching. New York: Macmillan.