Kariyer Planlama – 2

Bireyin kariyer yolculuğunda milli söylemlerimizden birisidir “……’ya kapağı atarsan tamamdır olay” sözü. Hayatımız neredeyse bir yerlere kapağı atmaya çalışmakla geçti. Bunun hayalini kurarak neler bitirdik anlatamam. Güzel bir liseye kapak atıp iyi bir üniversite için çocukluğumuzun en güzel yıllarını, iyi bir üniversiteye kapak atıp güzel bir iş için gençliğimizin baharını mutlu bir son arayarak geçirdik. Bir son var mı peki? Kapağı attığımızda tamam değil miydi her şey?
Öncelikle, kariyer yolculuğu geçmişte de öngörülemez bir süreci belirtirken bu gün de aynı şekilde öngörülemez bir süreci ifade etmektedir. Ancak burada net olan bir şey var. Bu yoluculukta önü açık dümdüz bir yol asla bizi beklemiyor. İnişli çıkışlı, engelli engelsiz, aşağı yukarı devam eden uzun bir süreç var önümüzde. Hatta bu süreç bugünlerde milli söylemimizde bile değişikliklere yol açacak kadar karmaşık bir hal almış durumda. Dolayısıyla “şunu şunu yaparsan kapağı da buraya atarsan olay bitmiştir” diyenlere çok da kulak asmamalıyız. Sadece bu yolculukta başarılı olabilmek için bazı araç gereçleri elimizin altında bulundurmamız ve vakti zamanı geldiğinde en iyi şekilde kullanmamız gerekiyor. Kariyer planlamanın da aslında özü bunları hazırlamakta yatmaktadır.
Bu yazımda, her ne kadar öngörülemez bir süreçten bahsediyor olsak da bazı veriler ile altını doldurmaya çalışacağım ve bizi defalarca kapak atmak zorunda bırakacak olan gelecekten bahsedeceğim. Bir önceki yazımda farkındalık oluşturmak üzere sormuş olduğum bir soru bulunmaktaydı. Bireyin kariyeri ne zaman biter? Bu soruyu cevaplarken sonraki yazılarda “65 yaşımızda emekli olamayacağız” söylemini açacağımı ifade etmiştim. Birlikte şu 65 yaşında emekli olamama söylemimi biraz açalım.
Dünya genelinde ortalama insan ömrü 1900’lü yıllarda 31 yaş, 1940’lı yıllarda 48 yaş, 1980’li yıllarda 63 yaş iken son olarak 2020 yılında 73 yaşa kadar ulaşmıştır. Türkiye’de ise bu rakam 2020 yılı verilerine göre 78 yaş olarak belirtilmiştir. Nitekim veriler belirtmiş olduğum üzere ortalama insan ömrünü göstermektedir. Sağlıklı bir bireyin bunun daha üzerinde hayat sürmesi gayet tabiidir. Kaldı ki birde bu yazıyı okurken 10’lu, 20’li, 30’lu yaşlarda olduğunuzu varsayalım. Önünüzde bugünkü ortalama insan ömrü olarak 78 yaşınıza gelmeniz için yaklaşık 50-60 yıl daha bulunmaktadır. Tabi bu süreçte dünya ortalama insan ömrü de artmaya devam etmekte ve bu durumda iyi haber olarak sizin de 50-60 yıldan biraz daha fazla yaşayacağınız anlamına gelmektedir (şuan ki nüfus projeksiyonlarında ortalama insan ömrüne her yıl yaklaşık 3 ay eklenmektedir). Neden biz daha uzun yaşayalım ki? Seçilmiş nesil falan değiliz elbette. Kısaca diyebilirim ki tıp ve teknoloji alanında yaşanan gelişmeler ortalama insan ömrünü uzatmaktadır.
2022 yılında Türkiye’de, çeşitli emeklilik yaşı hesaplamalarına girmeden, ortalama emeklilik yaşı 60 yaş civarında bulunmaktadır. Ortalama insan ömrü hesabına göre “20 yaşımda bir işe başlasam 40 yıl çalışsam 60 yaşımda emekli olurum ve geriye yaklaşık 30-40 yılda emeklilik sefası sürerim” gibi son derece hoş hayaller içine girmeden şimdi üzerinde duracağım kısma dikkat edelim. Çünkü böyle bir gelecek bizi beklemiyor. Neden mi? 2 farklı nüfus verisinden bahsedeceğim. Bunlardan bir tanesi yaşlı nüfus miktarı diğeri ise doğum hızı olacak. Bilimin birçok alanında yaygın olarak kullanılan ve bir sayısal hesaplama algoritaması olan Monte Carlo simulasyonuna, bugünkü ölüm ve doğum oranlarını girip 50 yıl ileriye sardığımızda yani yaklaşık 2070 yılında 65 yaş ve üzerinde olan nüfusumuz yaklaşık 26,5 milyon kişi çıkmaktadır (Tablo 1). 65 yaş ve üzeri nüfusun artışına ters orantılı olarak 1970’li yıllarda 4,3 çocuk olan doğum hızımız nüfusun yenilenme düzeyi olan 2,1 çocuğun altında kalarak 2021 yılında 1,7 çocuğa düşmüştür.

Tablo 1: Yıllara Göre 65 Yaş Üzeri Kişi Sayısı ve Toplam Nüfusa Oranı

Kaynak: TÜİK
İstatistiklerde ters giden bir şeyler var ama bizim emeklilik hayalimiz ile ne alakası var? Emeklilik dediğimiz kavram aslında bir piramit sistemidir. Çalışmaya başlayan bir kişinin başka bir kişiyi emekli sistemine dahil ederek sadece para üzerinden (vergi ödeyerek) para kazandırması (maaş ödemesi) olayına dayalı, ortada ürün ve hizmet bulundurmayan bir modeldir. Bu sistemde genç nüfus yani çalışan nüfus fazla, yaşlı nüfus yani emekli nüfusu az ise işler son derece iyi yürümektedir. Çalışan nüfustan azar azar toplayıp emekli nüfusa bolca paylaştırabilirsiniz. Ancak çalışan nüfus azalıp emekli nüfus arttığında iyi yürüyen işler bir anda tersine döner. Çalışan nüfustan fazla toplayıp emekli nüfusa azar azar vermeye başlarsınız ya da emeklilik yaşını yukarı çekmek zorunda kalırsınız. Yukarıda paylaştığım istatistiklerdeki yaşlı nüfus artışına ters orantılı olarak doğum hızımızın düşmesini tekrar hatırladığımızda emeklilik yaşının yükseleceğini ve emeklilik maaşının düşük olacağını sanırım şimdi biraz daha rahat öngörebilmekteyiz. Tabi bu durum sadece ülkemizin bir sorunu değil. Tüm yaşlanan ülkeler için geçerliliği olan bir süreçtir.
Geneli hemen özetleyeyim. İlk olarak, gördüğünüz üzere ortalama insan ömrü artmakta ve buna bağlı olarak uzun bir kariyer yolculuğu önümüzde bulunmaktadır. İkinci olarak, mevcut veriler üzerinden yapılan nüfus projeksiyonlarından ülke olarak yaşlı nüfusumuz artarken genç nüfusumuz azalmaktadır. Son olarak, emeklilik sisteminde yukarıdaki veriler neticesinde yaşanacak olan değişim hem emekli maaşlarının bireyin geçimini sağlaması için düşük olacağını hem de hayalini kurduğumuz emekliliğin öyle erken yaşlarda olmayacağını bizlere göstermektedir.
Peki şimdi soruyorum; geçmişte 40 yıl çalışıp emekli olanlar gibi bugün kariyerinin başında olanlar “…..”ya kapağı attığında aynı imkanlara sahip olabilecekler mi? Tabi ki hayır. Aktif kariyer yolculuğu görüldüğü üzere geçmişe göre daha uzun bir yolculuk olacak. Bir sonraki yazımızda uzun kariyer yolculuğunda nelere ihtiyacımız olacak, hangi senaryolar ile karşı karşıya kalacağız açmaya devam ediyor olacağım.